Zawieszona współpraca badawcza Unii Europejskiej z podmiotami rosyjskimi

Unia Europejska uznała rosyjską agresję wojskową na Ukrainę za atak na elementarne wartości wolności, demokracji i samostanowienia, na których opiera się ekspresja kulturowa, wolność akademicka i naukowa oraz współpraca naukowa. W efekcie UE wprowadziła szereg środków ograniczających współpracę z Rosją, które mają bezpośredni wpływ na realizację programów Horyzont 2020 (H2020) i Horyzont Europa (HE):

• rosyjskie podmioty publiczne^[1] zostały wykluczone z wszelkich form wsparcia^[2], w tym grantów finansowanych przez UE;
• zawieszone zostały do odwołania przygotowania do zawarcia nowych umów o dofinansowanie projektów w ramach programu Horyzont Europa, w których miały wziąć udział rosyjskie instytucje badawcze;
• zawieszone zostały wszelkie płatności na rzecz rosyjskich podmiotów w ramach istniejących umów;
• wprowadzono sankcje, które zabraniają współpracy z rosyjskimi podmiotami w niektórych sektorach;
• określono obszerną listę osób i podmiotów, na które sankcje zostały bezpośrednio nałożone.

Trzy kategorie podmiotów rosyjskich objętych sankcjami:

1. lista podmiotów, których aktywa podlegają zamrożeniu: osoby lub podmioty wymienione z nazwy w restrykcjach przyjętych przez UE;
2. podmioty publiczne: każda osoba prawna, podmiot lub organ należący w ponad 50% do własności publicznej lub kontroli publicznej Rosji;
3. inne podmioty notowane lub nienotowane na giełdzie: inne podmioty objęte restrykcjami w jednym z sektorów (np. przemysł lotniczy i kosmiczny, technologia podwójnego zastosowania).

W praktyce wpływ środków ograniczających na możliwości udziału w programach Horyzont 2020 oraz Horyzont Europa jest następujący:

1. Ocena wniosków złożonych po 10 maja 2022 r. / umowy do podpisania

Z wyłączeniem wyjątkowych okoliczności (np. stypendia na cele humanitarne) i niektórych zaproszeń do udziału w konkursie, żadna osoba prawna z siedzibą w Rosji, na Białorusi lub na terytoriach Ukrainy niekontrolowanych przez jej rząd, nie jest uprawniona do udziału w jakimkolwiek charakterze w jakimkolwiek dofinansowaniu dla szkolnictwa wyższego. Obejmuje to również prywatne rosyjskie i białoruskie osoby prawne i osoby fizyczne (bez względu na ich narodowość), które mają miejsce stałego pobytu na jednym z ww. obszarów.

Zakaz ten odnosi się do wszystkich rodzajów uczestnictwa lub zaangażowania, np. jako beneficjenci, powiązane osoby trzecie/podmioty stowarzyszone, podwykonawcy, darczyńcy, partnerzy międzynarodowi/partnerzy stowarzyszeni, osoby trzecie otrzymujące wsparcie finansowe, stypendyści i wizytujący naukowcy.

Jeżeli we wniosku podlegającym ocenie znajdzie się uczestnik z Rosji, wniosek zostanie oceniony pod kątem kwalifikowalności bez udziału tego podmiotu.

2. Umowy podpisane

Udział podmiotów rosyjskich podlegających sankcjom unijnym w projektach H2020 i HE musi zostać zakończony – obejmuje to podmioty, które nie mają siedziby w Rosji, ale są własnością rosyjskiego podmiotu objętego sankcjami lub są przez niego kontrolowane, a także wszelkie rosyjskie instytucje edukacyjne (publiczne lub prywatne).

Unijny organ udzielający dotacji odpowiedzialny za każdą realizowaną umowę o udzielenie dotacji przeanalizuje indywidualnie każdy przypadek i udział podmiotów rosyjskich. Udział podmiotów notowanych na giełdzie objętych zamrożeniem aktywów, podmiotów publicznych oraz instytucji edukacyjnych będzie systematycznie wycofywany. Kontynuacja uczestnictwa innych podmiotów zostanie zakończona lub dozwolona w zależności od tego, czy wchodzą one w zakres środków sektorowych.

Jeżeli podmiot rosyjski w projekcie:

1. uczestniczy jako beneficjent (nawet jeśli jest beneficjentem nieotrzymującym dofinansowania UE): należy zainicjować zakończenie jego udziału w dofinansowaniu zgodnie z odpowiednimi artykułami umowy o dofinansowanie, zaś w kolejnym kroku skontaktować się z koordynatorem projektu w celu ponownego podziału zadań, usankcjonowanego poprzez złożenie wniosku o zmianę;
2. uczestniczy jako powiązana osoba trzecia: należy zwrócić się do konsorcjum, za pośrednictwem koordynatora, o wszczęcie zmiany w celu usunięcia go z umowy grantowej. Jeżeli konsorcjum odmówi, umowa może zostać rozwiązana przez unijny organ udzielający finansowania;
3. wnosi wkład rzeczowy: każdy beneficjent musi zaprzestać wykorzystywania w ramach unijnej dotacji wkładów rzeczowych od podmiotów objętych restrykcjami;
4. uczestniczy jako podwykonawca: każdy beneficjent musi zadbać o usunięcie tych podwykonawców, których obejmują sankcje. Nie należy podpisywać żadnych nowych umów o podwykonawstwo z podmiotami rosyjskimi, których dotyczą środki ograniczające.

3. Płatności

Płatności na rzecz podmiotów objętych sankcjami nie mogą zostać zrealizowane i będą wstrzymywane przez unijne organy udzielające finansowania do czasu zniesienia sankcji. Koordynator każdego konkretnego projektu zostanie poinformowany o wysokości wstrzymanej kwoty, zasadniczo odpowiadającej kwocie, do której uprawniony jest beneficjent objęty sankcjami, na podstawie zaakceptowanych przez niego kosztów kwalifikowalnych.

4. Stypendia i podobne dodatki

• Stypendia i tego rodzaju dodatki przyznawane osobom fizycznym narodowości rosyjskiej mogą być kontynuowane, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:
• stypendium/dodatek jest wypłacany bezpośrednio osobie lub za pośrednictwem beneficjenta niepodlegającego sankcjom,
• stypendysta nie jest celem środków ograniczających, tj. nie znajduje się na liście osób objętych restrykcjami (podlega zamrożeniu aktywów), ani nie podlega sektorowym środkom ograniczającym,
• działalność w ramach projektu nie jest sprzeczna ze środkami ograniczającymi.
• Osoby fizyczne innej narodowości niż rosyjska mogą pobierając stypendia i podobne świadczenia prowadzić badania naukowe na terytorium Federacji Rosyjskiej lub na terytoriach kontrolowanych przez Rosję, pod warunkiem, że działalność ta nie jest prowadzona w obiektach podmiotów podlegających restrykcjom.

W przypadku nowych działań odradza się angażowanie w Rosji w jakiekolwiek projekty lub współpracę z rosyjskimi beneficjentami.

Przydatne linki:

1. Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
2. Oświadczenie komisarz UE ds. innowacji, nauki, kultury, edukacji i młodzieży Mariji Gabriel

[1] Zgodnie z art. 5l rozporządzenia Rady (UE) 2022/576 z dnia 8 kwietnia 2022 r. zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 833/2014 sankcjami objęte są osoby prawne, podmioty lub organy mające siedzibę w Rosji i posiadające ponad 50 % własności publicznej lub kontrola publiczna.

[2] Zgodnie z art. 5l zakaz obejmuje „bezpośrednie lub pośrednie wsparcie, w tym finansowanie i pomoc finansową lub wszelkie inne korzyści w ramach programu krajowego Unii, Euratomu lub państwa członkowskiego oraz umów w rozumieniu rozporządzenia (UE, Euratom) 2018/1046 ”.